Dlaczego samoregulacja emocji u dzieci jest tak ważna? Świat uczuć w przeciwieństwie do świata opinii jest zaniedbywany. Psychologowie twierdzą, że mamy 50 000 myśli na dzień i w każdej chwili potrafimy powiedzieć, o czym myślimy. Gorzej z emocjami. Pomimo że cały czas je odczuwamy, nazywanie uczuć przychodzi z trudnością nawet osobom dorosłym. Tymczasem umiejętność nazywania emocji pomaga w ich regulowaniu i wpływa na nasz dobrostan. Warto uczyć tego dzieci od najmłodszych lat.
Samoregulacja emocji u dzieci, czyli jak okiełznać setki uczuć
Nauka nazywania emocjipowinna być traktowana przez rodziców i nauczycieli równie priorytetowo, jak ćwiczenia podstawowych umiejętności szkolnych: czytania, pisania, liczenia.
Ważna jest też tak zwana samoregulacja u dzieci, czyli umiejętność równoważenia i regulowania uczuć, które doświadczają w codzienności, tak by z łatwością odzyskiwały stan spokoju i odprężenia.
Przykładem dobrego sposobu na naukę samoregulacji jest 3-etapowy proces opracowany przez dr. Daniela Siegela pt. „Name it to tame it” („Nazywanie, oswajanie”), który mogą wdrożyć zarówno rodzice, jak i nauczyciele. Oto propozycja, jak go zastosować.
Etap 1: Dostrajanie się dziecka do sygnałów płynących z ciała
Pytania pomocnicze dla rodziców i nauczycieli, które mogą skierować do dziecka: Czy twoje mięśnie są napięte, czy zrelaksowane? Czy w Twoich oczach są łzy? Jak szybko bije Twoje serce? Co czujesz w gardle?
Etap 2: Dziecko nazywa uczucia, dorosły potwierdza lub też sugeruje emocje
Kiedy dziecko twierdzi, że jest smutne, rodzic lub nauczyciel może powiedzieć: „Tak, widzę po Twojej minie, że jesteś smutny”. Kiedy natomiast ociąga się, żeby wyjść z placu zabaw, przyda się takie sformułowanie: „Wiem, że możesz czuć się zawiedziony, bo dalej chciałeś się bawić”.
Etap 3: Uczymy się odpowiadać na uczucia
Biorąc pod uwagę to, z jakim uczuciem dziecko się zmaga, zaangażuj je do krótkiego ćwiczenia samoregulacji np. oddechowego lub związanego z relaksacją.
Proponując aktywności związane z samoregulacją, indywidualnie podchodź do dzieci. Umiejętność tę można kształtować u każdego, lecz potrzeba praktyki oraz pomocy uważnych i wspierających dorosłych. Jednak warto podjąć tę próbę, bo dzieciom wyćwiczonym w samoregulacji łatwiej przychodzi:
- wyrażanie emocji w spokojny sposób,
- dojście do równowagi po silnych emocjach, takich jak rozczarowanie czy frustracja,
- zachowywanie się w odpowiedni sposób, który nie rani innych ludzi i ich samych.
Dzięki opanowaniu umiejętności samoregulacji dzieciom w łatwiejszy sposób przychodzi zdobywanie wiedzy, usamodzielnianie się czy nawiązywanie przyjaźni.
Przeczytaj również: Jak wspierać nieśmiałe dziecko i dodawać mu pewności siebie?
Samoregulacja w szkole i w domu – przydatne taktyki
Właściwe rozpoznawanie i nazywanie emocji to pierwszy krok do zapanowania nad nimi, czyli samoregulacji. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym nauczone tego mogą mieć w zanadrzu kilka taktyk, które zastosują w przypadku odczuwania silnych uczuć. Oto 3 propozycje do zastosowania samodzielnego lub z małą pomocą wspierającego dorosłego.
1. Afirmacja
Afirmacja to inaczej wzmacniające stwierdzenie, które warto powtarzać w chwilach stresu np. „Mam tę moc w dzień i noc – zrobię to”, „Wiem, że mogę to zrobić”. Wymyślcie wspólnie afirmację, zapiszcie, a następnie poproś dziecko, by miało ją zawsze przy sobie w stresujących szkolnych sytuacjach np. przed ustną odpowiedzią lub sprawdzianem.
2. Opowieść o emocjach bez użycia słów
Rysowanie i malowanie, czyli sztuki plastyczne to świetny sposób na samoregulację emocji u dzieci. Jak skorzystać z tej techniki? Jeśli Twoje dziecko czuje się przytłoczone lub zdenerwowane, podpowiedz mu, by narysowało to, co widzi w swojej głowie. Dzięki temu może zapanować nad piętrzącymi się zmartwieniami.
3. Słuchanie, czyli sposób na wyciszenie się
Po dniu pełnym wrażeń warto zrobić przerwę na słuchanie, ale bez nadmiernej stymulacji, którą powodują np. ekrany. Zaproponuj dziecku medytację dla najmłodszych, audiobooki z ulubionymi opowieściami, kojącą muzykę.
Sprawdź także: Trudne emocje u dziecka – jak wspierać w ich przeżywaniu?
Samoregulacja dziecka na co dzień: zabawy, gry, czytanie
Nauka samoregulacji emocji u dzieci i zaproponowane taktyki wydają Ci się czasochłonne? Zanim Twoje dziecko przyswoi je na dobre, wybierz sposoby, których zastosowanie przyjdzie z łatwością nawet młodszym dzieciom:
- zabawy na świeżym powietrzu (odwracają uwagę, wpływają na dobre samopoczucie),
- gry planszowe (oswajają z trudnymi uczuciami, jak np. frustracja),
- aktywności czytelnicze (relaksują, ale też poszerzają słownictwo dotyczące emocji).
Zwróć uwagę na 5 książek z serii „Czytam sobie” wydawnictwa HarperCollins, które będą świetną bazą do budowania słownictwa dotyczącego emocjiirozmów na temat różnych uczuć.
Po pierwsze „Nim przyjdą słonie” – do samodzielnego i wspólnego czytania dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym (poziom 3). To opowieść o Maksie i jego trudnych uczuciach związanych z informacją o tym, że w jego życiu i… pokoju wkrótce pojawi się brat. Ucieczka z domu, spotkanie nosorożca i szczęśliwe zakończenie – to przepis na wciągającą opowieść. Na kartach książki pojawia się cała gama emocji: ból, rozpacz, smutek, podekscytowanie, strach, zmęczenie, szczęście, więc w trakcie lektury można przyjrzeć się nim z bliska.
Pomysł na dodatkową aktywność: Na bazie książki „Nim przyjdą słonie” stwórz z dzieckiem „Domowy słownik emocji do codziennego użytku”.
Jeśli chcesz porozmawiać z młodszym dzieckiem o zazdrości, podsuń mu książkę „Basia i kask” (poziom 1 serii „Czytam sobie”) i wyjaśnij, że nawet negatywne uczucia mogą mieć pozytywne konsekwencje. W tym przypadku zazdrość motywuje główną bohaterkę Basię do działania – znalezienia kasku rowerowego dla siebie.
Trudne emocje, związane z ograniczeniem dostępu do technologii, pojawiają się z kolei w książce „Złota rybka” (poziom 2). Ta lektura świetnie nada się na lekcję o higienie cyfrowej. Na koniec dwie książki: „Wyspa pirata Protazego” (poziom 2) oraz „Pudel na dyskotece” (poziom 1), które mówią o tym, że warto być autentycznym i pokazywać swoje prawdziwe emocje (nawet takie jak smutek). Dzięki temu możemy nawiązać prawdziwe relacje i znaleźć przyjaciół.
Samoregulacja dziecka, czyli nauka bezpiecznych reakcji na trudne sytuacje powinna być priorytetem w rozwoju przedszkolaków i uczniów klas 1–3. Pamiętaj, że warto nie tylko mówić o trudnych emocjach, ale również wzmacniać te pozytywne: „przyłapywać na nich dzieci” i je podkreślać.
Źródła:
Mary E. Siegel. Paul J. Donoghue, Sztuka Słuchania. Jak słuchać i budować udane relacje
Self-care for kids: 6 ways to sel-regulate